ویستی باڵای نەتەوەی كورد فراوانبوون و بەهێزبوونە، واتا هاتنە ناو كایەی سیاسی هەرێمی و نێودەوڵەتییە، ئەم ویستەش بەدی نایەت گەر دەوڵەتێک بوونی نەبێت بۆ ئەم نەژادە، بۆیە ویستێكی ڕەوایە و ڕەوایەتییەكەشی هەر لەخۆیدایە و پێویستی بە كەس نییە هەتاوەكو دانی پێدابنێ، گەر ئێمە چاوەڕێی دانپێدانان بین وەكو ئەوەی لێدێت كە چاوەڕوانی دانپێدانانی كەسێكی دیكەبی بۆ بوونی خۆت، بەڵام ئایە كەس لە ئێوە چاوەڕێی دانپێدانانی كەس دەكات بۆ سەلماندنی بوونی خۆی؟
دەوڵەتیش گەر هەبێت بوونی ئێمە بە تەواوی دەسەلمێنێت بۆخۆمان و ئەو ئەجێندایانەی كە هەمانە، بەڵام كێشەكە لێرەیە كە ئایە لەبەردەم ئەم ویستە چەند بەربەست هەیە؟ چەند ڕێگر و چەتە هەیە كە نایەڵن ئەم ویستە باڵا درێژخایەنە بێتەدی؟ یەكێک لەو بەربەستانەی گەر زوو چارەسەر نەكرێت ئەوا دەبێتە كێشەیەكی گەورە بۆ دۆزی كورد لە ئایندەدا، ئەویش كێشەی نەژادی سامییە لە كوردستان، بەتایبەت كێشەی ئاشووری كە بەربەستێكی گەورەیە لەبەردەم بەدیهاتنی ویستی باڵا كە فراوانبوونی بەردەوامە.
ئاشوورییەكان مێژووەكەیان لە 100 ساڵ زیاتر تێپەڕناكات لە باشووری كوردستان، ئەمڕۆ كە ڕێژەیەكی ئاشووری لە دهۆک و نەینەوا و عەنكاوە دەبینین، هۆكارەكەی بۆ ئەو كۆچانە ئەوەیە كە ئاشوورییەكان خەنجەریان لەپشتی كورددا كاتێک مارشەمعونی ئاشووری (نەستۆریەكان) لە ساڵی 1915 دەستیگرت بەسەر ناوچەی جۆلەمێرگ و دەستیانكرد بە كوشتاری كوردانی ناوچەكە، دەوڵەتی عوسمانیش بە هاوكاری هۆزە كوردیەكانی ناوچەكە بەرپەچی كوشتاری ئاشووریەكانیاندایەوە و مارشەمعون و هۆزی تەیاریان لەناوچەی جۆلەمێرگ دەرپەڕاند بۆ ڕۆژهەڵاتی كوردستان.
پاشان حوكومەتی ئینگلیز ژەنەڕاڵێک بەناوی (ویستەر فیل) دەنێرێتە شاری ورمیە كە هۆزە شكستخواردووەكانی ئاشووری لێیە، دانوستانیان لەگەڵدا دەكات كە بجەنگن دژ بە دەوڵەتی عوسمانی و ناوچەی ورمییەش بخەنە ژێر دەسەڵاتی خۆیان، ئاشوورییەكان ڕازی دەبن و بارێكی زۆری چەک و چۆڵ دەنێردرێت بۆ ورمیە لەلایەن ئینگلیز، بەڵام لە ساڵی 1918 عوسمانییەكان هێرش دەكەن و ورمیە دەگرن و كوشتارێكی دیكە بەسەر هەڵخەڵەتاوە ئاشوورییەكاندا دەهێنن. هەر بۆ وردبوونەو هیچ ئاشوورییەک لە باشووری كوردستان نەبووە لەو كاتەدا، هەتا دوای كوشتار و ڕاونانیان لەلایەن دەوڵەتی عوسمانی و قارەمانی نەتەوەییمان سمكۆخانی شكاک.
لە پاش لێدان لە ئاشوورییەكان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، ئاشووریێەكان پاشەكشەیان كرد بۆ ناوچەی ژێر دەسەڵاتی ئینگلیز و لەسەر خەرجی ئینگلیزیش ژیانی خۆیان دەكرد لە بەعقوبە، بەم شێوەیە ئاشوورییەكان سێ هەنگاوی بەخۆیەوە بینی، یەكەم لەناوچەی جۆلەمێرگ وەک كەمینەیەكی نەستۆری كە دواتر ناویان لەخۆیاننا ئاشووری دەستیانكرد بە پشێوینانەوە، لەوێش دەركران و هەڵاتن بۆ ڕۆژهەڵات، لەبەر هەمان هەڵسوكەوت و پشێوینانەوە دیسان دەركران و ئینگلیز گواستینیەوە بۆ بەعقوبە.
كۆلۆنێلێكی ئینگلیز بەناوی (لیجمن) پێشنیاری نیشتەجێكردنی ئاشوورییەكانیدا لە باشووری كوردستان واتا ناوچەی ژێر هەژموونی ئینگلیز، بەڵام ئەم هەوڵەی لەبەر سیاسەتی ئەوكاتەی ئینگلیز سەركەوتوو نەبوو، بەڵام وەكو ڕوونە لە دواتردا بۆ جێبەجێكردنی ئەم پلانە ئاشوورییەكان نیشتەجێی باشووری كوردستانمان دەكەن.
ئینگلیز بیرۆكەی نیشتەجێكردنی ئاشووریەكانی وردە وردە جێبەجێكرد و سەرەتا كەسێک بەناوی (ئاغا پتڕۆس) لەناو خێوەتەكانی بەعقوبە داوای نیشتەجێكردنی ئاشوریەكانیكرد لە باكوۆری نەینەوا، واتا دهۆک و نزیک سنووری باكووری كوردستان، ئەم پلانەش لەلایەن ئینگلیز پەسەندكرا و هەنگاونرا بۆ نیشتەجێكردنیان.
هەروەک نووسەری ئاشوۆری (لۆقۆ زۆدۆ) لە پەرتووكی (المسألة الكردية و القوميات العنصرية العراق) دەڵێیت: "فەرمانگە هەواڵگرییەكانی بەریتانیا، بەگەرمی لە ڕێگەی مژدەدەرەكانەوە كاریان دەكرد بۆ ئەوەی ئاسوورییەكان لە نەینەوای پایتەختی ئیمپراتۆریەتی دێرینیان كۆببنەوە و سوپایەک لە هۆزەكان پێكبێنن، تا ئەم سوپایە ببێتە ناوكێک بۆ پاراستنی سنووری نیشتمانی نەتەوەیی ئاشووری لە هێرشی كورد و رێگەخۆشكەریش بێ بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی ئاشوور..."
هەروەک ڕوونە ویستی دروستكردنی دەوڵەت و سوپایەكییان هەبووە لە باشووری كوردستان و هەوڵی دووەم كە دروستكردنی سوپابوو بە تەواوی شێوەی خۆی وەرگرت لە هێزی لڤی، كە سەرەتا چەند هۆزێكی عەرەبی تێدابوو، پاشان ئاشووری بوونە زۆرینە و هەندێک لە جاشە كوردەش بەشداریان تێداكرد.
تا ئێرە لەوانەیە ئاسایی بێت لەلایەن لیبڕاڵێكی كورد كە ئەم هەموو دەستدرێژییە بۆسەر وڵات و نیشتمانی خۆی قەبوڵبكات و هێشتا ئەم نەژادە بە برای خۆی بزانێ، وەلێ ئەوەی لە دواتردا باس دەكرێت، پەردە لەسەر بابەتێكی زۆر مەترسیدار لادەدا و ئیدی وابزانم لیبڕاڵە كوردەكانیش هەندێک لە بەری ئەقڵ بێ بەش نابن و هەست بەو مەترسیە دەكەن كە لەسەر ئایندەی كوردستانە.
ئاشوورییەكان لە پاش پەیمانی ساڵی 1930 نێوان عێراق و بەریتانیا كەوتنە خۆیان بۆ درووستكردنی دەوڵەتی كەمینەی ئاشووری (نەستۆری) لەسەر خاكی كوردی ئاری نەژاد، ئەمەش بەوەبوو كە لە مانگی شەشی ساڵی 1932 گەورە كاهینانی ئاشووری لە شاری ئامێدی باشووری كوردستان بە نهێنی كۆبوونەوەیەكیان ئەنجامدا و چەند خاڵێكیان لە ویستە نەتەوەییەكانی خۆیاندا بە بەریتانیا و عێراقدا بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت، ئەو خاڵانەش ئەمانەن:
1- دانبنرێت بە بوونی ئاشوورییەكان وەک گەلێكی نیشتەجێی عێراق، نەک وەكو تایفیەكی ئاینی یان ئیتنیكی.
2- پێویستە "نیشتمانەكەیان" لە هەكار (جۆلەمێرگ) بۆ بگێردرێتەوە.
3- گەر نەتوانرا بڕگەی دوو جێبەجێبكرێت، ئەوا پێویستە لە عێراقدا (واتا كوردستان و ئەو بەشەی تیایدا نیشتەجێكراون) نیشتمانێكیان بۆ بدۆزرێتەوە، كە كراوەبێت بۆ هەموو:
ئ- ئاشوورییەكانی عێراق و دەرەوە، كە سەنتەرەكەی لە دهۆک بێت و موتەسەڕیفێكی عەرەبی هەبێت و ڕاوێژكارێكی ئینگلیز یاریدەدەری بێت.
ب- پێویستە دەستەیەک دابمەزرێنرێت بۆ دۆزینەوەی زەویوزاری گونجاو بە بڕێک كە بەش بكات، لەگەڵ دابینكردنی دارایی پێویست، بەمەرجێک ئەو زەوییانە بەناوی كەسانی ئاشوورییەوە تۆماربكرێت.
ت- كارە ئیدارییەكانی ئەم ناوچەیە بە پلەی یەكەم بدرێن بە كەسانی ئاشووری.
4- دەبێت حوكومەتی عێراقی بە فەرمی دانبنێت بە دەسەڵاتی ئاینی و دنیایی مارشەمعون (مارشەمعون پلەیەكی ئاینییە) و مەدالیایەكی بەزری پێببەخشێت.
5- ئەندام پەرلەمانێک لە پەرلەمانی عێراق نوێنەرایەتی ئاشوریەكان بكات.
6- پێویستە قوتابخانە بكرێنەوە و هەردوو زمانی عەرەبی و ئاشوورییان (نەستۆری) پكەوە تێدا بخوێنرێت.
7- ئەوقاف بۆ پیاوانی ئاینی ئاشووری دابمەزرێت.
8- نەخۆشخانە لە دهۆک دابمەزرێت و لە گوندەكانیش مەڵبەندی تەندروستی هەبێت.
9- ئاشووریەكان چەک نەكرن. (عەزیز یاوەر، بەكر سدقی گیانی نەتەوەیی و ڕەوتی رووداوەكان، لا116-117)
هەروەكو لەم داواكاریانەدا دەبینین كە ئاشوورییەكان بێگانەن بەم خاكە و كەمینەن و چاویانبڕیەوەتە باكوور و باشووری كوردستان، جگە لەوەی لە خەون و خەیاڵی دەوڵەتێكدان بۆخۆیان ئەم دەوڵەتە بێ دوودڵی لەسەر گۆشت و خوێنی ئێمەی كورد دەبێت و هەروەک چۆن پێشتر كوشتاری كوردیانكرد لە كەركووک و جۆلەمێرگ، ئەوهاش ئەمجارە مەترسیدارتر دەبێت.
ئەم مێژووە كورتەی كە باسكرا تەنها بۆ پێدانی بەرچاو ڕوونییەک بوو بۆ نەوەی نوێی كوردی ئازیزمان، كە بزانێت دوژمنی ئەم نەژادەی ئێمە كێیە و چی دەوێت؟ ئاشوورییەكان وەكو یەهودییەكان خوازیاری دەوڵەتی كەمینەن لەسەر خاكی گەلێكی دیكە كە زۆرینە پێکدەهێنێت، هەربۆیە گەر ئێمەی كورد دەوڵەتی نەتەوەییمان بوێت و بمانەوێت لەناو خاكی خۆمان بێ سەرئێشە و ئاژاوەی ناوخۆیی بژین، دەبێ یەكەم شت ئەم نەخۆشییە لە جەستەی نەتەوەكەمان و خاكە پیرۆزەكەمان بكەینەوە و كوردستانمان ڕزگار بكەین.
بۆیە دروشمی كوردستان بۆ كورد هێمایەكە بۆ پاككردنەوەی خاک و خوێنمان لەم نەژادە سایمیە بیاباننشینی نەستۆریە، كە دەیەوێت بۆن و بەرامی باشوور و بیابانەكان بهێنێت بۆنێو سروشتی پاكی كوردستانمان، بەڵام هەتاوەكو گەنجی نەتەوەیی هاوپایی هەبێت ئەم خەونەیان هەر لە ئاستی خەوندا دەمێنێتەوە و بگرە ئەمجارە سەریشیان نابێت تاوەكو خەون ببینن.